logo

極座標系における速度と加速度 📂古典力学

極座標系における速度と加速度

極座標系での速度と加速度

v=r˙r^+rθ˙θ^a=(r¨rθ˙2)r^+(2r˙θ˙+rθ¨)θ^ \begin{align*} \mathbf{v}&=\dot{r} \hat{\mathbf{r}} + r \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} \\ \mathbf{a}&= (\ddot r -r\dot{\theta} ^2)\hat{\mathbf{r}} + (2\dot{r} \dot{\theta} + r\ddot{\theta})\hat{\boldsymbol{\theta}} \end{align*}

導出

5D8496533.png

極座標系では、単位ベクトルは以下のようである。

r=rr^=xx^+yy^    r^=xrx^+yry^=cosθx^+sinθy^=r^(θ)θ^=r^(θ+π/2)=sinθx^+cosθy^ \begin{align*} && \mathbf{r}&=r\hat{\mathbf{r}}=x\hat{\mathbf{x}} + y \hat{\mathbf{y}} \\ \implies && \hat{\mathbf{r}} &= \frac{x}{r}\hat{\mathbf{x}} +\frac{y}{r} \hat{\mathbf{y}}=\cos\theta \hat{\mathbf{x}} + \sin\theta \hat{\mathbf{y}} = \hat{\mathbf{r}} (\theta) \\ {} \\ && \hat \theta &= \hat{\mathbf{r}}(\theta+\pi/2)= -\sin\theta \hat{\mathbf{x}} + \cos\theta \hat{\mathbf{y}} \end{align*}

速度は位置を時間で微分して、加速度は速度を時間で微分して求められる。ちなみにr˙\dot{r}は「アルドット」と読む。物理学で文字の上の点は時間に関する微分を意味する。

r˙=drdt \dot{r}=\frac{dr}{dt}

速度

r\mathbf{r}ttに関して微分すると次のようになる。

v=drdt=ddt(rr^)=drdtr^+rdr^dt=r˙r^+rr^˙ \mathbf{v}=\frac{d \mathbf{r}}{dt}=\frac{d}{dt}(r \hat{\mathbf{r}})=\frac{d r}{dt}\hat{\mathbf{r}} + r\frac{d \hat{\mathbf{r}}}{dt} =\dot{r} \hat{\mathbf{r}} +r \dot{\hat{\mathbf{r}}}

r^˙\dot{\hat{\mathbf{r}}}を計算しよう。x^\hat{\mathbf{x}}y^\hat{\mathbf{y}}は時間に関して変わらないのでdx^dt=0\dfrac{d \hat{\mathbf{x}}}{dt}=0が成り立つ。したがって次のようになる。

r^˙=ddt(r^)=ddt(cosθx^)+ddt(sinθy^)=cosθdtx^+sinθdty^=cosθdθdθdtx^+sinθdθdθdty^=sinθdθdtx^+cosθdθdty^=dθdt(sinθx^+cosθy^)=θ˙θ^ \begin{align*} \dot{\hat{\mathbf{r}}} = \frac{d}{dt}(\hat{\mathbf{r}}) &= \frac{d}{dt}(\cos\theta \hat{\mathbf{x}}) + \frac{d}{dt}(\sin\theta \hat{\mathbf{y}}) \\ &= \frac{\cos\theta}{dt}\hat{\mathbf{x}} + \frac{\sin\theta}{dt}\hat{\mathbf{y}} \\ &= \frac{\cos\theta}{d \theta}\frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{x}}+\frac{\sin\theta}{d \theta}\frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{y}} \\ &= -\sin\theta \frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{x}}+\cos\theta \frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{y}} \\ &= \frac{d \theta }{dt}(-\sin\theta \hat{\mathbf{x}}+\cos\theta \hat{\mathbf{y}}) \\ &= \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} \end{align*} したがって、極座標系での速度は次のようになる。

v=r˙r^+rθ˙θ^ \mathbf{v}=\dot{r} \hat{\mathbf{r}} + r \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}}

加速度

v\mathbf{v}ttに関して微分すると次のようになる。

a=dvdt=d(r˙r^+rθ˙θ^)dt=r¨r^+r˙r^˙+r˙θ˙θ^+rθ¨θ^+rθ˙θ^˙ \mathbf{a} = \dfrac{d\mathbf{v}}{dt} = \dfrac{d(\dot{r} \hat{\mathbf{r}} + r \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}})}{dt} = \ddot{r} \hat{\mathbf{r}} + \dot{r} \dot{\hat{\mathbf{r}}} + \dot{r} \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} + r \ddot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} + r \dot{\theta} \dot{\hat{\boldsymbol{\theta}}}

θ^˙\dot{ \hat{\boldsymbol{\theta}}}を計算すると以下のようになる。

θ^˙=ddt(θ^)=ddt(sinθx^)+ddt(cosθy^)=dsinθdtx^+dcosθdty^=dsinθdθdθdtx^+dcosθdθdθdty^=dθdt(cosθx^sinθy^)=θ˙r^ \begin{align*} \dot{ \hat{\boldsymbol{\theta}}} = \frac{d}{dt}(\hat{\boldsymbol{\theta}}) &= \frac{d}{dt}(-\sin\theta \hat{\mathbf{x}})+\frac{d}{dt}(\cos\theta \hat{\mathbf{y}}) \\ &= -\frac{d \sin\theta}{dt}\hat{\mathbf{x}} +\frac{d\cos\theta}{dt}\hat{\mathbf{y}} \\ &= -\frac{d\sin\theta}{d \theta}\frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{x}}+\frac{d\cos\theta}{d \theta}\frac{d \theta}{dt}\hat{\mathbf{y}} \\ &= \dfrac{d\theta}{dt} (-\cos\theta \hat{\mathbf{x}}-\sin\theta \hat{\mathbf{y}}) \\ &= - \dot{\theta} \hat{\mathbf{r}} \end{align*}

r^˙\dot{\hat{\mathbf{r}}}は速度を求める時に計算したので、代入して整理すると次の結果を得る。

a=r¨r^+r˙r^˙+r˙θ˙θ^+rθ¨θ^+rθ˙θ^˙=r¨r^+r˙θ˙θ^+r˙θ˙θ^+rθ¨θ^rθ˙θ˙r^=(r¨rθ˙2)r^+(2r˙θ˙+rθ¨)θ^ \begin{align*} \mathbf{a} &= \ddot r \hat{\mathbf{r}} +\dot{r} \dot{ \hat{\mathbf{r}}} + \dot{r} \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} + r \ddot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} + r \dot{\theta} \dot{ \hat{\boldsymbol{\theta}}} \\ &= \ddot r \hat{\mathbf{r}} +\dot{r} \dot{\theta} \hat{\theta} + \dot{r} \dot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} + r \ddot{\theta} \hat{\boldsymbol{\theta}} -r \dot{\theta} \dot{\theta} \hat{\mathbf{r}} \\ &= (\ddot r -r\dot{\theta} ^2)\hat{\mathbf{r}} + (2\dot{r} \dot{\theta} + r\ddot{\theta})\hat{\boldsymbol{\theta}} \end{align*}

参照