logo

ヒルベルト空間からL2空間への随伴作用素 📂ヒルベルト空間

ヒルベルト空間からL2空間への随伴作用素

定理1

{vk}kN\left\{ \mathbf{v}_k \right\}_{k \in \mathbb{N}}がヒルベルト空間HHで定義された数列としよう。次のように定義された有界線形作用素T:2HT : \ell^{2} \to Hがあるとしよう。

T{ck}kN:=k=1ckvk T \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} := \sum_{k=1}^{\infty} c_{k} \mathbf{v}_{k}

すると、TT随伴作用素T:H2T^{ \ast } : H \to \ell^{2}は次のように表される。

Tv={v,vkH}kN T^{ \ast } \mathbf{v} = \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}}

さらに、全てのvH\mathbf{v} \in Hに対して、

k=1v,vkH2T2vH2 \sum_{k=1}^{\infty} \left| \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \right|^{2} \le \left\| T \right\|^{2} \left\| \mathbf{v} \right\|_{H}^{2}

そして同様に、全てのvH\mathbf{v} \in Hに対して、

TTv=kNv,vkHvk,vH TT^{ \ast } \mathbf{v} = \sum_{k \in \mathbb{N}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \mathbf{v}_{k} , \qquad \mathbf{v} \in H

説明

2\ell^{2}空間は、内積が存在するという点でlpl^{p}空間の中でも重要な意味を持つ空間であり、p=2p=2のただの一例ではなく、汎関数を扱うバナッハ空間で特に重要なケースとなる。特に可分なヒルベルト空間と等距離同型であるため、非常に重要である。

証明

TTの定義から、

v,T{ck}kNH=v,k=1ckvkH=k=1ckv,vkH \left\langle \mathbf{v} , T \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} \right\rangle_{H} = \left\langle \mathbf{v} , \sum_{k=1}^{\infty} c_{k} \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} = \sum_{k=1}^{\infty} \overline{c_{k}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H}

T:H2T^{ \ast } : H \to \ell^{2}vH\mathbf{v} \in Hの要素をある数列(Tv)k2\left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k} \in \ell^{2}にマッピングするので、次のように表現される。

Tv={(Tv)k}kN T^{ \ast } \mathbf{v} = \left\{ \left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}}

作用素が線形で有界であるので、

Tv2=(k=1(Tv)k2)1/2TvH \left\| T^{ \ast } \mathbf{v} \right\|_{2} = \left( \sum_{k=1}^{\infty} \left| \left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k} \right|^{2} \right)^{1/2} \le \left\| T^{ \ast } \right\| \left\| \mathbf{v} \right\|_{H}

これは全てのkNk \in \mathbb{N}に対して次を意味する。

(Tv)k2TvH \left\| \left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k} \right\|_{2} \le \left\| T^{ \ast } \right\| \left\| \mathbf{v} \right\|_{H}

つまり、マッピングv(Tv)k\mathbf{v} \mapsto \left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k}は全てのkNk \in \mathbb{N}に対してバウンドされる。

リース表現定理

HHがヒルベルト空間であるとする。HH線形汎関数fHf \in H^{ \ast }xH\mathbf{x} \in Hに対してf(x)=x,wf ( \mathbf{x} ) = \left\langle \mathbf{x} , \mathbf{w} \right\ranglefH=wH\| f \|_{H^{\ast}} = \| \mathbf{w} \|_{H}を満たすwH\mathbf{w} \in Hが一意に存在する。

(Tv)k=v,wkH \left( T^{ \ast } \mathbf{v} \right)_{k} = \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H}

それにより、リース表現定理に従って次を満たすwkH\mathbf{w}_{k} \in Hが存在しなければならない。これはTvT^{ \ast } \mathbf{v}がある{wk}kNH\left\{ \mathbf{w}_k \right\}_{k \in \mathbb{N}} \subset Hに対して次のように表されることを意味する。

Tv={v,wkH}kN T^{ \ast }\mathbf{v} = \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}}

それによりTT^{ \ast }の定義に従って、

k=1ckv,vkH=v,T{ck}kNH=Tv,{ck}kN2={v,wkH}kN,{ck}kN2=k=1ckv,wkH \begin{align*} \sum_{k=1}^{\infty} \overline{c_{k}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} =& \left\langle \mathbf{v} , T \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} \right\rangle_{H} \\ =& \left\langle T^{ \ast } \mathbf{v} , \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} \right\rangle_{\ell^{2}} \\ =& \left\langle \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}} , \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} \right\rangle_{\ell^{2}} \\ =& \sum_{k=1}^{\infty} \overline{c_{k}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H} \end{align*}

結論として、

k=1ckv,vkH=k=1ckv,wkH \sum_{k=1}^{\infty} \overline{c_{k}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} = \sum_{k=1}^{\infty} \overline{c_{k}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H}

従って、

Tv={v,wkH}kN={v,vkH}kN T^{ \ast } \mathbf{v} = \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{w}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}} = \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}}

すると、随伴作用素の性質から、T=T| T | = \left\| T^{ \ast } \right\|でありTT^{ \ast }が有界であるので、

Tv22T2vH2T2vH2 \left\| T^{ \ast } \mathbf{v} \right\|_{\ell^{2}}^{2} \le \left\| T^{ \ast } \right\|^{2} \left\| \mathbf{v} \right\|_{H}^{2} \le \left\| T \right\|^{2}\left\| \mathbf{v} \right\|_{H}^{2}

級数形で書き換えると、

k=1v,vkH2T2vH2 \sum_{k=1}^{\infty} \left| \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \right|^{2} \le \left\| T \right\|^{2} \left\| \mathbf{v} \right\|_{H}^{2}

最後に、T{ck}kN:=k=1ckvkT \left\{ c_{k} \right\}_{k \in \mathbb{N}} := \sum_{k=1}^{\infty} c_{k} \mathbf{v}_{k}Tv={v,vkH}kNT^{ \ast } \mathbf{v} = \left\{ \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \right\}_{k \in \mathbb{N}}から、

TTv=kNv,vkHvk,vH TT^{ \ast } \mathbf{v} = \sum_{k \in \mathbb{N}} \left\langle \mathbf{v} , \mathbf{v}_{k} \right\rangle_{H} \mathbf{v}_{k} , \qquad \mathbf{v} \in H


  1. Ole Christensen, Functions, Spaces, and Expansions: Mathematical Tools in Physics and Engineering (2010), p75-76 ↩︎