logo

線形作用素の性質 📂バナッハ空間

線形作用素の性質

【要約】1

T:(X,X)(Y,Y)T : (X , \left\| \cdot \right\|_{X}) \to ( Y , \left\| \cdot \right\|_{Y} )線形作用素と呼ぼう。

(a) TT有界ならば、すべてのxXx \in Xに対してT(x)YTxX\left\| T(x) \right\|_{Y} \le \left\| T \right\| \left\| x \right\|_{X}

(b) TT連続    \iffTTは有界

(c) XX有限次元空間ならば、TTは連続である。

(d) YYがバナッハ空間ならば、(B(X,Y),)( B(X,Y) , \| \cdot \| )バナッハ空間である。

【説明】

B(X,Y)B(X,Y)有界線形作用素の空間だから、**(b)**によってこの空間の作用素はすべて連続だとわかる。線形なだけでなく連続でさえあり、それが完備であれば非常に良い空間であることは確かだ。

**(a)**はよく使われ、大きな問題がなければ、通常はTxTx\| Tx \| \le \| T \| \| x \| と書く。

**(d)**ではノルム\| \cdot \|作用素ノルムだ。

【証明】

(a)

戦略: xX\| x \|_{X}がスカラーであることを利用してTTの内外を行き来する。


TTが有界であるから、あるc>0c> 0に対して

T(x)YxXc {{ \| T(x) \|_{Y} } \over { \| x \|_{X} }} \le c

xX\| x \|_{X}はスカラーでありTTは線形であるから

T(x)YxX=1xXT(x)Y=T(xxX)Y {{ \| T(x) \|_{Y} } \over { \| x \|_{X} }} =\left\| {{1} \over {\| x \|_{X} }} T \left( x \right) \right\|_{Y} = \left\| T \left( {{x} \over {\| x \|_{X} }} \right) \right\|_{Y}

作用素ノルムの定義からT=supxXx=1T(x)Y\left\| T \right\| = \sup \limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \left\| T(x) \right\|_{Y}だから

T(x)YxX=T(xxX)YsupxXx=1T(x)Y=T {{ \| T(x) \|_{Y} } \over { \| x \|_{X} }} = \left\| T \left( {{x} \over {\| x \|_{X} }} \right) \right\|_{Y} \le \sup \limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \left\| T(x) \right\|_{Y} = \| T \|

両辺にスカラーxX\| x \|_{X}を掛けると

T(x)YTxX \| T(x) \|_{Y} \le \| T \| \| x \|_{X}

(b)

戦略: イプシロン-デルタ論法で直接演繹する。(    )(\implies)は背理法を使用し、連続性によって、仮定に反する数列を作り出す。


  • (    )(\impliedby)

    T=0T = 0ならば自然に連続だから、T0T \ne 0の場合を考えよう。任意のx0Xx_{0} \in Xに対してxx0<δ\| x - x_{0} \| < \deltaとする。

    TTは有界線形作用素だから、**(a)**によって

    TxTx0=T(xx0)Txx0<Tδ \| Tx - Tx_{0} \| = \| T ( x - x_{0} ) \| \le \| T \| \| x - x_{0} \| < \| T \| \delta

    任意のε>0\varepsilon > 0に対してδ=εT\displaystyle \delta = {{ \varepsilon } \over { \| T \| }}とするとTxTx0<ε\| Tx - Tx_{0} \| < \varepsilonだからTTは連続だ。

  • (    )(\implies)

    T=\| T \| = \inftyと仮定すると

    xn=1 \| x_{n} \| = 1

    limnTxn= \lim_{n \to \infty} \| T x_{n} \| = \infty

    XX数列{xn}nN\left\{ x_{n} \right\}_{ n \in \mathbb{N} }が存在し、zn:=xnTxn\displaystyle z_{n} := {{x_{n}} \over { \sqrt{ \| Tx_{n} \| } }}を定義すると

    limnzn=0 \lim_{n \to \infty} z_{n} = 0

    TT連続だから

    0=limnT(0)=T(limnzn)=limnT(zn)=limnT(xnTxn)=limnT(xn)= 0 = \lim_{n \to \infty} \| T( 0 ) \| = \left\| T \left( \lim_{n \to \infty} z_{n} \right) \right\| = \lim_{n \to \infty} \| T( z_{n} ) \| = \lim_{n \to \infty} \left\| T \left( {{x_{n}} \over { \sqrt{ \| Tx_{n} \| } }} \right) \right\|= \lim_{n \to \infty} \sqrt{ \| T(x_{n} ) \| } = \infty

    これは仮定に反するから、TTは有界だ。

(c)

戦略: **(b)**によって連続性を示すには、有界であることを示すことで十分だ。有限次元空間の性質を利用すると、TTが有界であることを示すのは比較的簡単だ。


dimX=n\dim X = nとすると、XX基底{e1,,en}\left\{ e_{1} , \cdots , e_{n} \right\}を持って任意のxXx \in XtiCt_{i} \in \mathbb{C}に対して

x=i=1ntiei x = \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i}

TTは線形作用素であるから

Tx=T(i=1ntiei)=i=1ntiT(ei) Tx = T \left( \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right) = \sum_{i=1}^{n} | t_{i} | T \left( e_{i} \right)

各辺にノルムY\| \cdot \|_{Y}を取ると

TxY=i=1ntiT(ei)Yi=1ntiT(ei)Ymax1inT(ei)Yi=1nti \begin{equation} \| Tx \|_{Y} = \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} T \left( e_{i} \right) \right\|_{Y} \le \sum_{i=1}^{n} | t_{i} | \| T ( e_{i} ) \|_{Y} \le \max_{1 \le i \le n} \| T ( e_{i} ) \|_{Y} \sum_{i=1}^{n} | t_{ i} | \end{equation}

新たにノルムi=1ntiei1:=i=1nti\displaystyle \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right\|_{1} := \sum_{i=1}^{n} | t_{ i} |を定義しよう。有限次元ベクトル空間で定義されたノルムはすべて等価であるから

Ci=1ntiei1i=1ntieiX C \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right\|_{1} \le \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right\|_{X}

C>0C>0を満たすものが存在する。したがって

i=1nti=i=1ntiei11Ci=1ntieiX=1CxX \sum_{i=1}^{n} | t_{ i} | = \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right\|_{1} \le {{1} \over {C}} \left\| \sum_{i=1}^{n} t_{i} e_{i} \right\|_{X} = {{1} \over {C}} \| x \|_{X}

(1)(1)に適用すると

TxY1Cmax1inT(ei)YxX \| T x \|_{Y} \le {{1} \over {C}} \max_{1 \le i \le n} \| T(e_{i} ) \|_{Y} \cdot \| x \|_{X}

したがってT1Cmax1inT(ei)Y<\displaystyle \| T \| \le {{1} \over {C}} \max_{1 \le i \le n} \| T(e_{i} ) \|_{Y} < \inftyだが、TTは有界線形作用素であるから、**(b)**によって連続だ。

(d)

戦略: バナッハ空間YY完備性を引き出してT(x)T(X)YT(x) \in T(X) \subset Yについての議論に変える。


  • パート1. ノルム空間(B(X,Y),)( B(X,Y) , \| \cdot \| )に対して、\| \cdot \|以下の条件を満たす。TB(X,Y)T \in B(X,Y)に対して、

    (i): T=supxXx=1T(x)0 \| T \| = \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| T(x) \| \ge 0

    (ii): T=supxXx=1T(x)=0    T=0 \| T \| = \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| T(x) \| = 0 \iff T = 0

    (iii): λT=supxXx=1λT(x)=supxXx=1λT(x)=λsupxXx=1T(x) \| \lambda T \| = \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| \lambda T(x) \| =\sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \lambda \| T(x) \| = \lambda \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| T(x) \|

    (iv): T1+T2=supxXx=1(T1+T2)(x)supxXx=1(T1(x)+T2(x))supxXx=1T1(x)+supxXx=1T2(x) \begin{align*} \| T_{1} + T_{2} \| =& \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| (T_{1} + T_{2})(x) \| \\ \le & \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \left( \| T_{1} (x) \| + \| T_{2}(x) \| \right) \\ \le & \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| T_{1}(x) \| + \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} \| T_{2}(x) \| \end{align*}

  • パート2. 完備性

    B(X,Y)B(X,Y)のコーシー数列{Tn}nN\left\{ T_{n} \right\}_{n \in \mathbb{N}}を定義すると、任意のε>0\varepsilon > 0に対して

    TnTm<ε \| T_{n} - T_{m} \| < \varepsilon

    **(a)**によって、すべてのxXx \in Xに対して

    TnxTmx=(TnTm)xTnTmx<εx \| T_{n} x - T_{m} x \| = \| ( T_{n} - T_{m} ) x \| \le \| T_{n} - T_{m} \| \| x \| < \varepsilon \| x \|

    したがって、{Tnx}\left\{ T_{n}x \right\}YYのコーシー数列だ。仮定からYYは完備だから、何らかのTxYTx \in Yに対して

    limmTmx=Tx \lim_{m \to \infty } T_{m}x = Tx

    再び、**(a)**によって、すべてのxXx \in Xに対して

    TnxTx=TnxlimmTmx=limmTnxTmx<εx \| T_{n} x - T x \| = \left\| T_{n} x - \lim_{m \to \infty} T_{m} x \right\| = \lim_{m \to \infty} \left\| T_{n} x - T_{m} x \right\| < \varepsilon \| x \|

    すべてのxXx \in Xに対して(TnT)xx<ϵ\displaystyle {{ \| ( T_{n} - T ) x \| } \over { \| x \| }} < \epsilonだから

    (TnT)B(X,Y) ( T_{n} - T ) \in B(X,Y)

    一方、パート1B(X,Y)B(X,Y)がベクタースペースであることを示したから

    T=Tn(TnT)B(X,Y) T = T_{n} - ( T_{n} - T ) \in B(X,Y)

    今、x=1\| x \| = 1について考えると、すべてのxXx \in Xに対して(TnT)xx<ϵ\displaystyle {{ \| ( T_{n} - T ) x \| } \over { \| x \| }} < \epsilonだから

    TnT=supxXx=1(TnT)xx<ε \| T_{n} - T \| = \sup\limits_{\substack{x\in X \\ \left\| x \right\|=1 }} {{ \| ( T_{n} - T ) x \| } \over { \| x \| }} < \varepsilon

    すべてのコーシー数列{Tn}nN\left\{ T_{n} \right\}_{n \in \mathbb{N}} が、nn \to \inftyのとき何らかのTB(X,Y)T \in B(X,Y)に収束するので、B(X,Y)B(X,Y)は完備だ。

  • パート3.

    B(X,Y)B(X,Y)完備ノルムドスペースであるから、バナッハ空間である。


  1. Kreyszig. (1989). Introductory Functional Analysis with Applications: p92~97, 118~119. ↩︎