logo

円筒座標系における微小体積 📂数理物理学

円筒座標系における微小体積

説明

図を通しての理解

5F5480150.png

球座標系での微小体積は、上の図で見るように、(緑の線の長さ)×\times(青の線の長さ)×\times(赤の線の長さ)の積であることがわかる。起点から三つの線が交差するところまでの距離をrrとする。緑の線の長さは長さ成分の微小変化量なので、dr\color{green}{dr}である。青の線は直径がrr、角度がdθd\thetaの弧である。したがって、弧の長さは直径と角度の積なので、rdθ\color{blue}{rd\theta}である。赤の線の長さも同じ方法で求めることができる。赤の線は直径がrsinθ\color{orange}{r\sin\theta}、角度がdϕd\phiの弧である。従って、長さはrsinθdϕ\color{red}{r\sin\theta d \phi}である。したがって、球座標系での微小体積は

dV=r2sinθdrdθdϕ dV=r^{2}\sin\theta dr d\theta d\phi

式を通しての理解

直交座標を球座標で表すと以下のようになる。

x=rsinθcosϕy=rsinθsinϕz=rcosθ \begin{align*} x &= r\sin\theta \cos \phi \\ y &= r\sin\theta \sin\phi \\ z &= r\cos\theta \end{align*}

直交座標系から球座標系への座標変換時のヤコビアンの行列式は以下のようになる。

xrxθxϕyryθyϕzrzθzϕ=xr(yθzϕyϕzθ)+xθ(yϕzryrzϕ)+xϕ(yrzθyθzr)=sinθcosϕ(0rsinθcosϕ(rsinθ))+rcosθcosϕ(rsinθcosϕcosθ0)rsinθsinϕ(sinθsinϕ(rsinθ)rcosθsinϕcosθ)=r2sin3θcos2ϕ+r2sinθcos2θcos2ϕ+r2sin2ϕsin3θ+r2cos2θsin2ϕsinθ=r2sinθ(sin2θcos2ϕ+cos2θcos2ϕ+sin2θsin2ϕ+cos2θsin2ϕ)=r2sinθ(cos2ϕ+sin2ϕ)=r2sinθ \begin{align*} & \begin{vmatrix} \dfrac{\partial x}{\partial r} & \dfrac{\partial x}{\partial \theta } & \dfrac{\partial x}{\partial \phi } \\[1em] \dfrac{\partial y}{\partial r} & \dfrac{\partial y}{\partial \theta } & \dfrac{\partial y}{\partial \phi } \\[1em] \dfrac{\partial z}{\partial r} & \dfrac{\partial z}{\partial \theta } & \dfrac{\partial z}{\partial \phi } \end{vmatrix} \\ &= \frac{\partial x}{\partial r}\left( \frac{\partial y}{\partial \theta }\frac{\partial z}{\partial \phi }-\frac{\partial y}{\partial \phi }\frac{\partial z}{\partial \theta }\right)+\frac{\partial x}{\partial \theta}\left( \frac{\partial y}{\partial \phi }\frac{\partial z}{\partial r }-\frac{\partial y}{\partial r }\frac{\partial z}{\partial \phi } \right)+\frac{\partial x}{\partial \phi}\left( \frac{\partial y}{\partial r }\frac{\partial z}{\partial \theta }-\frac{\partial y}{\partial \theta }\frac{\partial z}{\partial r } \right) \\ &= \sin\theta\cos\phi\left(0-r\sin\theta\cos\phi (-r\sin\theta) \right) \\ &+ r\cos\theta\cos\phi (r\sin\theta \cos\phi \cos\theta - 0) \\ & -r\sin\theta\sin\phi (\sin\theta\sin\phi (-r\sin\theta) - r\cos\theta \sin\phi \cos\theta) \\ &= r^{2}\sin^{3}\theta \cos ^{2}\phi + r^{2}\sin\theta\cos^{2}\theta\cos^{2}\phi \\ &+ r^{2}\sin^{2}\phi\sin^{3}\theta+r^{2}\cos^{2}\theta\sin^{2}\phi\sin\theta \\ &= r^{2}\sin\theta (\sin^{2}\theta\cos^{2}\phi+\cos^{2}\theta\cos^{2}\phi+\sin^{2}\theta\sin^{2}\phi+\cos^{2}\theta\sin^{2}\phi) \\ &= r^{2}\sin\theta (\cos^{2}\phi+\sin^{2}\phi) \\ &= r^{2}\sin\theta \end{align*}

従って

dV=dxdydz=xrxθxϕyryθyϕzrzθzϕdrdθdϕ=r2sinθdrdθdϕ dV=dxdydz=\begin{vmatrix} \frac{ \partial x }{ \partial r} & \frac{ \partial x }{ \partial \theta } & \frac{ \partial x }{ \partial \phi } \\ \frac{ \partial y }{ \partial r} & \frac{ \partial y }{ \partial \theta } & \frac{ \partial y }{ \partial \phi } \\ \frac{ \partial z }{ \partial r} & \frac{ \partial z }{ \partial \theta } & \frac{ \partial z }{ \partial \phi }\end{vmatrix}drd\theta d\phi=r^{2}\sin\theta dr d\theta d\phi

参照